هزاره‌کشی (بخش سوم)
گردآورنده و پژوهشگر: دکتر حفیظ شریعتی(سحر)
عصر طالبان، قتل‌عام در یکه‌ولنگ از ( 7 تا 22 جنوری سال 2001)
قتل‌عام غیرنظامیان در یکه‌ولنگ، روز یک‌شنبه هفت جنوری ۲۰۰۱ آغاز شد. بیش‌تر قتل‌ها در هشت جنوری صورت گرفت. نیروهای طالبان تا ۲۲ جنوری در محل باقی ماندند و قتل‌عام‌های زیادی را مرتکب شدند. مجموع کشتار که در این دوران صورت گرفته بود، حد اقل ۱۷۸ نفر که ۱۷۵ نفرشان غیرنظامی، سه نفرشان نظامی شناسایی شده بودند.
در سپتامبر 1998 در ولسوالی یکه‌ولنگ پس از اشغال آن توسط طالبان، مبارزه ادامه یافت. حزب وحدت خلیلی و حرکت محسنی به‌طورمشترک یکه‌ولنگ را در آخر سال 1998 پس گرفتند و بامیان را در آپریل سال 1999 تصرف کردند. اگر چه آن‌ها هردو ولسوالی را در ماه می همان سال پس از جنگ شدید در بامیان از دست دادند. در 28 دسامبر 2000 نیروهای حزب وحدت و حرکت اسلامی دوباره یکه‌ولنگ را تصرف کردند.
در هفت جنوری 2001 نیروهای طالبان پیشروی‌شان را از بامیان برای تصرف دوباره‌ی ولسوالی یکه‌ولنگ آغاز کردند. طالبان در این جنگ نیروهای تقویتی آورده بودند. آنان تا مرکز ولسوالی نیک که تقریباً بدون سکنه شده بود، پیشروی کردند و در اخیر روز هشت جنوری به آن‌جا رسیدند.
قتل‌عام غیرنظامیان در یکه‌ولنگ در یک‌شنبه هفت جنوری 2001 آغاز شد. بیش‌تر قتل‌ها در هشت جنوری صورت گرفت. نیروهای طالبان تا 22 جنوری در محل باقی ماندند و قتل‌عام‌های زیادی را در محل مرتکب شدند. مجموع کشتار که در این روزها صورت گرفته بود، حداقل 178 نفر که 175 نفرشان غیرنظامی، سه نفرشان نظامی شناسایی شده بودند. آمار دقیق افرادی که در دستگیری‌های دسته‌جمعی دستگیر و سپس به قتل رسیده بودند به خاطر نبود منبع قابل اعتبار غیرممکن است.
در می 2000، طالبان سي‌ويك غيرنظامی اسماعيلي را توقيف کردند و نزديك رباطك پاس در نزديكي مرز ولايات بغلان و سمنگان به قتل رسانيدند. در جنوري 2001 پس از شروع جنگ در يكه‌ولنگ بين طالبان و نيروهاي‌‌‌تركيبي حركت اسلامی و حزب وحدت، طالبان 176 مرد غيرنظامی را در يكه‌ولنگ به قتل رساندند. جنگ تا جون 2001 ادامه پيدا كرد تا اين‌كه طالبان مركز شهر را سوزاندند و غيرنظامیان را زماني كه از منطقه عقب‌نشيني می‌كردند، كشتند.
ساختار فرماندهی طالبان در یکه‌ولنگ
ملا شهزاده قوماندان نیروهای ضربتی طالبان در یکه‌ولنگ و مسوول عملیات نظامی طالبان در یکه‌ولنگ از شش جنوری تا یازده جنوری بود. نیروهایش نزدیک فرماندهی‌‌‌‌اش قرار داشتند. پس از تصرف یکه‌ولنگ نیروهایش در شفاخانه، ساختمان ولسوالی کهنه، دفتر UNOCHA، مکتب دخترانه جابه‌جا شد که 250 متر از مرکز فرماندهی‌شان در کتاب‌خانه عرفانی یکه‌ولنگی فاصله داشت. قرارگاه‌های موقت طالبان در جوار هم قرار داشتند؛ زیرا به خاطر عملیات تلاشی که گروه‌های تلاشی اسیران را پیش از تیرباران به مقر فرماندهی‌شان می‌‌آوردند که بیش‌تر این اسیران مردم غیر نظا‌‌‌‌می‌‌بودند. دو قوماندان ارشد طالبان گزارش داده‌اند که یکه‌ولنگ را دوبار در جریان عملیات نظامی دیده‌اند.
قوماندانان زیر طالبان، عضو سلسله مراتب طالبان در هزارستان بودند:
ملا عبدالستار قوماندان عمو‌‌‌‌می طالبان در هزارستان بود و یکه‌ولنگ بخشی از واقعه‌ی جنگ در دسامبر 2000 بود. او در مرکز نیک در جریان قتل‌عام حضور داشت. نقش عبدالستار در جریان قتل‌عام‌ها غیرقابل انکار است. معاون اول او ملا شهزاده تطبیق کننده‌ای این قتل‌عام‌ها بوده است.
ملا عبدالغفار از قندهار- طالب پشتون‌تبار و در منطقه شناخته نشده بود؛ ولی به عنوان قوماندان پیاده در جریان جنگ حضور داشت. او در دره‌علی علیا در هشت ماه جنوری عملیات تلاشی را سرپرستی می‌کرد.
در جریان عملیات، طالبان در کابل مستنطقان را آگاه کردند که ملا احمد الله نقش هماهنگی هم‌زمان با عملیات سیغان، کهمرد و یکه‌ولنگ را داشته است.
پیش از هفت جنوری واحد‌های نظامی طالبان می‌خواستند به یکه‌ولنگ برسند. اگر چه عملاً تا سه شنبه و چهارشنبه به یکه‌ولنگ نرفته بودند و زمانی‌که قتل‌عام‌ها به پایان رسید، ملا احمد الله قوماندان ارشد و مسوول فرمان آغاز عملیات بود.
قوماندان محلی، منگل نیز در قتل عام‌ها شرکت داشت. او اسیر‌ها را دسته‌جمعی و انفرادی سرپرستی می‌کرد. این مدیریت جنگی باعث ازدیاد قربانیان در نیک شد. تلاشی خانه‌به‌خانه را نیز منگل سرپرستی می‌کرد. در جریان تلاشی طالبان در دره‌علی حداقل یازده‌نفر به قتل رسیدند و سه واقعه‌ی جداگانه‌ی قتل نیز صورت گرفته بود. تمام این کشتار در محدوده‌ای یک کیلومتری دفتر ساحوی CCA صورت گرفته‌بودند.
شواهد نشان می‌دهند که نیروهای خارجی با طالبان در حملات ضربتی و قتل‌عام‌ها نقش برجسته داشتند. نیروهای خارجی همگام با نیروهای طالبان عملیات را اجرا می‌کردند. شاهدان این کشتار پشتون‌های قندهاری را شناسایی کرده‌بودند. اگرچه نیروهای خارجی عامل اصلی کشتار نبودند. نجات‌یافته‌گان گروه قاتلان را به‌طور عموم شناسایی کردهاند که آن‌ها پشتون‌های جنوبی و پاکستانی بودند. طالبان از ملیشه‌های خارجی در قتل‌ها، اسیر گرفتن مردم از قریه‌ها و محل بازرسی اسیران استفاده می‌کردند؛ اما پشتون‌ها را برای کشتن می‌‌گماشتند.
تحلیل مبنی بر دو منابع شهادت: (1) استشهاد توسط سه گروه از کمیسیون تحقیق در یکه‌ولنگ و (2) در جریان ملاقات در محل شهادت جمع‌آوری شده‌اند. شهادت‌های انفرادی نیز از روی لیست قربانیان که از NGOها که 178 نفر قربانی را به‌طور انفرادی مشخص کردهاند، گرد آمده‌اند. این گزارش به تفصیل توضح می‌دهد که حادثه‌های مشخص انجام قتل‌عام را در یکه‌ولنگ به هم شباهت داشته‌اند که به‌طور مشخص چهار نقطه‌ی کلیدی مشخص می‌سازد که گروه قاتلان طالبان، تعداد زیاد مردم را در مرکز ولسوالی جمع‌آوری کرده بودند و دسته‌جمعی تیرباران کرده بودند. نیروهای طالبان مردم را به چهار گونه به قتل می‌رساندند:
الف. گروهی از طالب قاتل مردم عادی گرفتارشده را از محل گرفتاری‌شان برده و در محل دیگر کشتند.
ب. قتل کنار راه‌ها، که یک تعداد کم مردم گرفتار شدند و یا توقف داده شدند و بعد در همان محل که گرفتار و توقف داده شده بودند، به قتل رسیدند.
ت.کشتار در جریان تلاشی‌ها، که به‌طور انفرادی در خانه‌های‌شان گرفتار شدند و به قتل رسیدند.
ث. نظامیان و زخمی‌های که پس از گرفتاری به قتل رسیدند.
کشتار و گرفتاری‌های دسته‌جمعی
در این نسل‌کشی، قربانیان نخست انتخاب شدند و سپس به‌طور دسته‌جمعی کشته شدند. 127 نفر قربانی این کشتار بودند که 98 نفر آن‌ها از لیست کشته‌شدگان شناسایی شدند.
گرفتاری‌های دسته‌جمعی در دره‌علی
طالبان پنجا نفر را از دره‌علی توسط گروه جلادشان گرفتار کردند پس از آن در قلای محمد حسن‌خان در حدود 1700 نفر را در هشت جنوری گردآوردند. نیروهای طالبان از دره‌علی بین 1000 تا 1500 را از خانه‌های‌شان در یک‌روز دستگیر کردند. نیروهای طالبان این افراد را در مرکز عملیاتی‌شان در مقر موسسه‌ی آکسفام بردند و پیش از کشتن، آن‌ها را در محل نزدیک محل کشتار نگه‌داری کردند. اظهارات شاهدان عینی شامل مردهای بودند که در دره‌علی گرفتار شده بودند؛ اما در محل نگه‌داری مورد عفو قرار گرفتند. یک مرد از دست دسته‌ای از قاتلان نجات یافته بود که این گزارش را تأیید می‌کرد. این عملیات توسط قوماندان عملیاتی طالبان سرپرستی می‌شد.
